تجربه‌ای میان علم و بازی

بازی ClimarisQ (کلیماریسک) یکی از نمونه‌های نوآورانه در حوزه‌ی «بازی‌های جدّی» است که در سال ۲۰۲۵ به‌صورت پیش‌چاپ علمی در پایگاه EGUsphere منتشر شد.
این بازی با ترکیب مدل‌های اقلیمی واقعی و تصمیم‌گیری انسانی، بازیکن را در موقعیتی قرار می‌دهد که باید میان کاهش انتشار کربن، حفظ رشد اقتصادی، و پایداری اجتماعی تعادل برقرار کند.

بازیکن نقش سیاست‌گذار را بر عهده دارد و با سناریوهای مختلفی روبه‌رو می‌شود: از خشکسالی و بحران منابع آب گرفته تا تصمیم‌گیری درباره یارانهٔ انرژی یا سرمایه‌گذاری در تجدیدپذیرها. هر انتخاب، پیامد مستقیمی در مدل اقلیمی بازی دارد و به‌صورت نمودارها و نقشه‌های پویا نمایش داده می‌شود.
هدف، صرفاً پیروزی نیست؛ بلکه درک چگونگی تعامل میان سیاست، اقتصاد و محیط‌زیست در مقیاس سیاره‌ای است.

داده‌های واقعی در قلب بازی

یکی از ویژگی‌های کلیدی ClimarisQ، استفاده از داده‌های معتبر پروژه‌های اقلیمی بین‌المللی مانند CMIP6 (Coupled Model Intercomparison Project) و مدل‌های ارزیابی یکپارچه (IAMs) است. این داده‌ها در طراحی مکانیک بازی نقش اساسی دارند و مسیر یادگیری بازیکن را به تجربه‌ای مبتنی بر واقعیت تبدیل می‌کنند.

در واقع، هر بار که بازیکن تصمیمی اتخاذ می‌کند، نتایج آن بر اساس سناریوهای علمی محاسبه می‌شود. برای مثال، کاهش سریع مصرف سوخت‌های فسیلی ممکن است باعث بهبود شرایط اقلیمی در آینده شود، اما در کوتاه‌مدت شاخص رفاه اقتصادی را کاهش می‌دهد. در مقابل، ادامهٔ روند مصرف انرژی فسیلی موجب افزایش دمای جهانی، تشدید پدیده‌های حدی و کاهش منابع آبی خواهد شد.

به گفته‌ی نویسندگان مقاله، ClimarisQ یک ابزار آموزشی است که مفاهیم پیچیده اقلیم را از سطح انتزاعی به سطح تصمیم‌های ملموس منتقل می‌کند.

تصمیم‌گیری، نه آموزش منفعل

بر اساس گزارش منتشرشده در EGUsphere، این بازی دو هدف اصلی را دنبال می‌کند:
۱. تبدیل بازیکن به تصمیم‌گیرندهٔ فعال. در ClimarisQ بازیکن صرفاً مشاهده‌گر یا یادگیرنده نیست، بلکه باید تصمیم بگیرد و نتایج انتخاب‌های خود را در طول زمان تجربه کند.
۲. جای‌دادن دادهٔ علمی در بطن بازی. به‌جای آموزش نظری، مسیر یادگیری از طریق مواجهه با داده‌های واقعی و سناریوهای معتبر شکل می‌گیرد.

به گفته‌ی دیوید فاراندا (David Faranda)، سرپرست پروژه از مؤسسه‌ی CNRS فرانسه:

«هدف ما این بود که مردم نه فقط دربارهٔ تغییرات اقلیمی بشنوند، بلکه آن را تجربه کنند. وقتی بازیکن می‌بیند تصمیمش چه پیامدی دارد، مفاهیم علمی به واقعیت شخصی تبدیل می‌شوند.»

نتایج اولیه و بازخورد کاربران

تیم پژوهش ClimarisQ نسخه‌ی آزمایشی بازی را با گروهی از دانشجویان و معلمان علوم آزمایش کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که پس از تجربهٔ بازی، درک شرکت‌کنندگان از روابط علت‌ومعلولی بین سیاست، اقتصاد و محیط‌زیست به‌طور معناداری افزایش یافته است.

بازخوردها نشان داده‌اند که کاربران در جریان بازی به‌تدریج رفتار خود را تغییر داده‌اند و تصمیم‌های پایدارتری گرفته‌اند  حتی زمانی که این تصمیم‌ها منافع اقتصادی کوتاه‌مدت را کاهش می‌داد. این ویژگی به‌ویژه از دیدگاه آموزشی اهمیت دارد، زیرا نشان می‌دهد بازی می‌تواند فراتر از سرگرمی عمل کند و به ابزاری برای تفکر انتقادی و تصمیم‌سازی آگاهانه تبدیل شود.

آموزش اقلیم برای همه

یکی از مزیت‌های ClimarisQ، دسترسی عمومی آن است. این بازی به‌صورت رایگان از طریق وب در دسترس خواهد بود و نسخهٔ موبایل آن نیز در دست توسعه است. زبان طراحی ساده، رابط کاربر پسند و استفاده از تصویرسازی داده‌ها باعث می‌شود که افراد بدون پیش‌زمینهٔ علمی نیز بتوانند با مفاهیم اقلیمی آشنا شوند.

پژوهشگران امیدوارند که این ابزار در مدارس، دانشگاه‌ها و حتی جلسات سیاست‌گذاری مورد استفاده قرار گیرد تا به ارتقای «سواد اقلیمی» و افزایش آگاهی اجتماعی درباره تصمیم‌های محیط‌زیستی کمک کند.

تحلیل کوتاه

ClimarisQ نمونه‌ای دقیق و علمی از کاربرد بازی‌های جدّی در آموزش اقلیمی است. این پروژه مرز میان علم و تجربه را از میان برداشته و نشان می‌دهد که بازی می‌تواند بستری برای مشارکت اجتماعی در مباحث علمی باشد.
 

 منبع 

این گزارش بر اساس نسخهٔ پیش‌چاپ مقالهٔ علمی منتشرشده در پایگاه EGUsphere تهیه شده است و هنوز در مرحلهٔ داوری رسمی قرار دارد.